Bạn say đắm với vẻ đẹp của đất nước Nhật, có tình cảm đặc biệt với người Nhật. Bạn muốn một ngày nào đó được đặt chân lên đất nước “mặt trời mọc” ngắm nhìn sắc hoa anh đào, cảm nhận vẻ đẹp của núi Phú Sĩ hùng vĩ ẩn mình sau những làn sương mờ mờ ảo ảo, hoặc được đi dạo trong những khu vườn thiền của người Nhật,… Việc thiết kế sân vườn Nhật Bản sẽ là giải pháp giúp bạn cảm nhận được hơi thở của nước Nhật trong chính không gian sống của mình.
1. Lịch sử và nguồn gốc của sân vườn Nhật Bản
Phong cách sân vườn Nhật Bản xuất phát từ những kiến thức mà người Nhật học được từ Trung Quốc trong thời kỳ Asuka, cùng với những kiến thức và thế giới quan Phật giáo. Trong thời kỳ Edo, hoàng gia, các quý tộc, shogun, daimyo, các chùa chiền và đền thờ của đạo Shinto đều chơi vườn cảnh. Phong cách của vườn Nhật được giới thiệu một cách chính thức ra thế giới có thể xác định từ cuối thế kỷ XIX với tác phẩm Landscape Gardening in Japan của Josiah Conder năm 1893. Ngày nay, không chỉ ở Nhật Bản mà ở nhiều nơi khác trên thế giới cũng có vườn Nhật – chứng tỏ sự yêu thích và độ phủ biến lan rộng của sân vườn phong cách này.
Sân vườn Nhật Bản bắt nguồn từ hai truyền thống là truyền thống thời tiền sử có nguồn gốc từ những khu rừng rải sỏi hoặc bãi đá cuội thiên nhiên và truyền thống chịu ảnh hưởng từ Trung Quốc và Hàn Quốc, thường được biểu hiện qua các yếu tố như ao, suối, thác nước, đá và thảm thực vật. Nghệ thuật sân vườn Nhật Bản là sự hòa trộn giữa hai truyền thống này cùng với quá trình tương tác, chắt lọc theo thời gian Nhật Bản đã tạo ra được những khu vườn đẹp và tinh vi nhất thế giới, mang một thiên nhiên thu nhỏ vào trong chính khu vườn ngay tại không gian sống của mình. Ngày nay, vườn Nhật Bản đang dần thích ứng với các nhu cầu của xã hội hiện đại và có ảnh hưởng lớn đến các khu vườn ở những quốc gia khác trong khu vực cũng như trên thế giới.
Những khu vườn Nhật Bản ban đầu được lấy cảm hứng từ những khu vườn ở Trung Quốc. Truyền thống vườn Nhật Bản có lịch sử lâu đời với nhiều phong cách đặc biệt, bao gồm vườn cảnh khô karesansui, vườn dạo kaiyū-shiki-teien và vườn trà chaniwa. Đó là một truyền thống đa dạng được kết hợp với nhau bởi ý thức thẩm mỹ của người Nhật, đặc trưng bởi tính bất đối xứng, tính biểu tượng, phong thủy địa lý, tính chi tiết và sử dụng các vật liệu tự nhiên. Ngày nay, phong cách sân vườn Nhật Bản đang dần thích ứng với các nhu cầu của xã hội hiện đại và có ảnh hưởng lớn đến các khu vườn ở những quốc gia khác trong khu vực cũng như trên thế giới.
2. Đôi nét khái quát về sân vườn Nhật Bản
Văn hóa Á Đông mang rất nhiều những đặc trưng nổi bật trường tồn hàng nghìn năm. Điển hình chính là kiến trúc và lối suy nghĩ, phong cách sống của đất nước Nhật Bản. Những sân vườn Nhật Bản mang phong cách riêng độc đáo, ấn tượng ngày càng phổ biến trên thế giới và đã bắt đầu du nhập vào Việt Nam. Vườn Nhật là kiểu vườn cảnh truyền thống của Nhật Bản, mang đặc trưng nổi bật đó là tập hợp ngăn nắp của các vật thể thiên nhiên thu nhỏ qua bàn tay của con người (như một tảng đá được làm trông dáng như một quả núi, hay đất đắp thành những quả đồi, hay những cây được uốn làm cho giống như cây cổ thụ…) xung quanh một hồ nước nhân tạo có những hòn đảo giả. Nhiều vườn Nhật có cách bài trí với những hàm ý sâu xa của Thiền tông.
Thiết kế sân vườn phong cách này khá đơn giản, không yêu cầu quá khắt khe và cầu kì nhưng sâu sắc, bình yên và tĩnh lặng bởi vườn Nhật mang tính “THIỀN”. Nếu bạn may mắn sở hữu những khu vườn có diện tích rộng thì việc tạo ra một không gian xanh để nghỉ ngơi và thư giãn là cực kỳ phù hợp. Người phương Tây thường cho rằng vườn Nhật đơn điệu và trống trải, thiếu màu sắc sặc sỡ. Tuy nhiên đó mới chính là đặc trưng của một khu vườn mang đậm vẻ đẹp thiền định, một không gian lý tưởng để thưởng trà hay để đàm đạo,…
3. Tinh thần chủ đạo của sân vườn Nhật Bản
Đề cao chủ nghĩa tối giản
Phong cách thiết kế sân vườn Nhật được ưa chuộng nhiều bởi sự tối giản, sự giản dị mà tinh tế của các kiến trúc nhà ở. Đất nước xứ sở hoa anh đào vốn được coi là “bậc thầy” của các thiết kế tối giản. Tối giản trong thiết kế nội thất của Nhật Bản có thể hiểu đơn giản là việc sử dụng vào việc thiết kế nhà ở có các đường nét đơn giản, ít chi tiết, giảm thiểu đồ nội thất để tạo ra không gian thoáng mát và hài hòa nhất cho người sử dụng. Chủ nghĩa tối giản trong phong cách thiết kế sân vườn Nhật Bản luôn hướng đến việc hạn chế sử dụng những đồ điện tử để tạo ra những khoảng không gian sinh hoạt nhỏ cho các thành viên trong gia đình. Trên hết, phong cách sân vườn Nhật Bản rất đề cao tính công năng, tiện ích của các chi tiết, hoạt tiết trang trí trong không gian, từ đó phát huy tối đa công dụng của chúng trong cuộc sống hàng ngày.
Gần gũi với thiên nhiên
Với sự hiện đại hóa các công trình xây dựng về nhà ở, văn phòng,… đang sử dụng bằng nhiều chất liệu bê tông khiến cho người nhìn và sử dụng cảm thấy lạnh lẽo, thiếu sự gần gũi, ấm áp; Đặc biệt là sau những giờ làm việc bận rộn và mệt mỏi thứ mà con người mong muốn là một không gian sống thư thái, giản đơn mang đến cho họ cảm giác nhẹ nhàng của vẻ đẹp tự nhiên, đối với người Nhật rất chú trọng các kiểu phong cách thiết kế có sự kết hợp với các yếu tố tự nhiên. Chính vì vậy trong phong cách sân vườn Nhật Bản luôn tận dụng tối đa các yếu tố tự nhiên giản dị, nhẹ nhàng và gần gũi như các loại cây như tre trúc, bonsai, cọ hay phong lan thường được đưa vào sử dụng phổ biến trong phong cách trang trí của Nhật Bản mang đến sự trong lành, thoáng đãng và tốt cho sức khỏe. Một đặc điểm khác dễ dàng thấy trong phong cách thiết kế Nhật Bản chính là luôn cửa sổ rộng rãi nhìn ra vườn hoặc ao hồ âm trọn không gian thiên nhiên.
4. Đặc trưng nổi bật của sân vườn Nhật Bản
Người Nhật là bậc thầy trong việc tạo ra cảm nhận về chiều sâu trong vẻ đẹp nhẹ nhàng của sân vườn. Họ khéo léo kết hợp giữa văn hóa và lối sống, cũng những yếu tố phức tạp thành một nghệ thuật thống nhất: giữa ánh sáng và bóng tối, giữa không gian và kết cấu, tạo nên vẻ đẹp huyền bí nhưng lại rất rõ ràng và chân thực. Một sân vườn Nhật Bản cơ bản thường bao gồm các yếu tố: hồ nước, đá, cây, cát, tre, hoa lá. Theo quan niệm của người Nhật Bản, sân vườn là sự mô tả thiên nhiên một cách chính xác nhất và cũng thể hiện được lòng kính trọng của con người đối với tự nhiên.
Vào mùa xuân, khu vườn nổi bật với màu xanh của chồi non tươi sáng, của hoa cỏ. Mùa hè là sắc vàng của cá Koi và những tán lá đã ở tuổi trưởng thành. Mùa thu nổi bật giữa đất trời với sắc vàng rực rỡ khi thiên nhiên chuẩn bị chuyển mình. Mùa đông, khu vườn giăng kín tuyết tựa như tấm vải khổng lồ ôm trọn lấy toàn bộ khu vườn.
Yếu tố nước trong sân vườn Nhật Bản
Nhật Bản là một quốc đảo nên không mấy ngạc nhiên khi nước chính là yếu tố quan trọng nhất trong thiết kế sân vườn mang phong cách Nhật Bản. Các dòng suối, hồ thường… là điểm dừng để thực hiện các nghi lễ trang trọng của người Nhật. Đây cũng là tiểu cảnh sân vườn cực kỳ quan trọng trong tổng thể kiến trúc của sân vườn thiết kế theo phong cách Nhật Bản. Thác nước thường được thiết kế khá thấp với độ dốc ít. Cảnh quan xung quanh và âm thanh của dòng chảy như nhắc nhở con người về dòng thời gian trôi không ngừng, luôn vận động tuần hoàn. Chiếc cầu màu đỏ cũng là chi tiết thiết kế thường xuất hiện ở các hồ nước, là biểu tượng cho một hành trình từ nơi này qua nơi khác và là đề tài thường thấy trong nghệ thuật Nhật Bản.
Yếu tố nước trong sân vườn Nhật Bản
Nhật Bản là một quốc đảo nên không mấy ngạc nhiên khi nước chính là yếu tố quan trọng nhất trong thiết kế sân vườn mang phong cách Nhật Bản. Các dòng suối, hồ thường… là điểm dừng để thực hiện các nghi lễ trang trọng của người Nhật. Đây cũng là tiểu cảnh sân vườn cực kỳ quan trọng trong tổng thể kiến trúc của sân vườn thiết kế theo phong cách Nhật Bản. Thác nước thường được thiết kế khá thấp với độ dốc ít. Cảnh quan xung quanh và âm thanh của dòng chảy như nhắc nhở con người về dòng thời gian trôi không ngừng, luôn vận động tuần hoàn. Chiếc cầu màu đỏ cũng là chi tiết thiết kế thường xuất hiện ở các hồ nước, là biểu tượng cho một hành trình từ nơi này qua nơi khác và là đề tài thường thấy trong nghệ thuật Nhật Bản.
Cây trồng trong sân vườn Nhật Bản
Khác với sân vườn Trung Quốc là cây ít cắt tỉa và được trồng chậu thì cây trong sân vườn Nhật Bản thường cắt tỉa gọn gàng hoặc tạo dáng nghệ thuật (thường là cây Tùng La Hán) và tạo lùm.
Ngoài ra, trong các khu vườn Nhật còn được trang trí bởi những chiếc đèn bằng đá rất trang trọng. Các mái chòi cột đỏ cũng được bố trí tại một vị trí của khu vườn có thể là cạnh cầu hoặc đường dạo trở thành nơi lý tưởng để thưởng trà và trò chuyện.